Jak grać w te szachy?
Ocena pozycji
To jedna z najważniejszych i niezbędnych umiejętności gry w szachy, umożliwiająca w każdym momencie określić mocne oraz słabe punkty, nie tylko nasze, ale także w ustawieniu przeciwnika.
Znając mocne i słabe strony pozycji, można sporządzić szczegółowy plan gry i na jego podstawie dokonać wyboru kontynuacji. Jeśli tego nie zrobimy, to gra toczyć się będzie bez pomysłu, a my nie potrafiąc wykorzystać naszych zalet i słabości przeciwnika, skazujemy się w dużej mierze na jego decyzje.
Oczywiście, sztuka oceny i późniejszego planowania nie jest prosta, ale jej opanowanie zdecydowanie odpłaci się nam w przyszłości. Wyrobienie sobie takiego nawyku jest kluczowe w rozwoju nas jako szachistów, dlatego też powinniśmy poznać i stosować system oceny pozycji, który poprowadzi nas przez każdy istotny element na szachownicy. Składa się on z kilku czynników pozycyjnych, przyjrzyjmy się im bliżej.
- Stosunek materiału – przewaga materialna sama w sobie jest długoterminową strategią tworzenia planu gry, ponieważ mając przewagę materiału łatwiej jest doprowadzić do wygranej, zwłaszcza pod koniec partii.
- Istnienie bezpośrednich gróźb – „Co mi grozi? Co jeszcze może przeciwnik? Co jeszcze mogę ja?” Te pytania powinny być stale obecne przy ocenie każdej pozycji
- Pozycja króla – pozycja króla również ma duży wpływ na ocenę pozycji, ponieważ wiele rzeczy zależy od jego lokalizacji i bezpieczeństwa. Czy jest możliwość szybkiego ataku, czy żeby się do niego dostać, musimy jeszcze się przygotować- odpowiednio ustawić figury, otworzyć niezbędne linie.
- Otwarte linie i przekątne– obecność otwartych linii i ich wykorzystanie wpływa również na ocenę pozycji, ponieważ otwarte linie mogą szybko przenieść się do pożądanego obszaru bitwy lub wywierać pewną presję na pozycję.
- Struktura pionowa,słabe i mocne pola – słabe pionki (zdwojone, izolowane) mają poważny wpływ na ocenę, gdyż takich słabości nie tak łatwo się pozbyć, a w końcówce stają się najczęściej obiektem ataku przeciwnika i nie są łatwe do obrony. Posiadanie mocnych pól (zajętych lub kontrolowanych przez nasze bierki) jest wielką zaletą, gdyż ogranicza to aktywną pozycję bierek przeciwnika. Z kolei słabe pola zmuszają do ciągłej uwagi i angażowania sił do ich ochrony.
- Centrum i przestrzeń– kto jest właścicielem centrum, ten rządzi i nie jest to przesada, ponieważ figury ustawione w środku szachownicy mogą szybko dostać się na skrzydła, jeśli centrum jest zajęte przez pionki, będą się ograniczać możliwości figur przeciwnika, utrudniając obronę pozycji lub pomagając w organizowaniu własnych ataków. W tym momencie warto zadawać sobie pytania pomocnicze typu:
– czy wszystkie figury są już rozwinięte,
– czy wieże się widzą,
– która z moich figur jest najsilniejsza która najsłabsza,
– czy nasze figury dobrze współpracują
Gdy widzimy własną najgorzej ustawioną figurę, staramy się ją poprawić. Z drugiej strony, widząc figurę najsilniejszą, zastanawiamy się jak wykorzystać jej ustawienie (może jakaś taktyka). Takich pytań można zadawać sobie naprawdę wiele.
Grając na platformach internetowych spotkacie się z cyfrową oceną pozycji szachowych, czyli przypisania cyfrowej wartości +- (gdzie + oznacza przewagę białych a – czarnych) każdemu z ww. czynników, które mają wpływ na pozycję i przedstawienie ich w formie oceny matematycznej np. +1,25 lub -2,75
Oczywiście nie jest konieczne ocenianie pozycji po każdym posunięciu, lecz wymaga korekty co kilka ruchów czy po wymianach.
PAMIĘTAJMY! Dokonując oceny, zawsze dotyczy to pozycji naszej jak i przeciwnika!
Kilka przykładów oceny pozycji.
Anand – Karpov, 1998
pozycja po 11 pos.
Analiza wskaźników:
- Na szachownicy jest równy materiał.
- Pozycje królów są bezpieczne.
- Sytuacja w centrum jest wyrównana.
- Otwarta linia „c” nie jest zajęta. Białe mają nacisk po półotwartej linii „e”.
- Brak jest bezpośrednich zagrożeń
- Białe mają izolowanego pionka d4, co oddaje czarnym punkt d5, pozostawiając punkt e5 i pewną inicjatywę na skrzydle.
- Figury partnerów są ustawione harmonijnie.
Podsumowanie oceny. Pozycja jest mniej więcej równa. Białe mają niewielką przewagę, gdyż wcześniej mogą rozpocząć aktywne działania na skrzydle królewskim.
Capablanca – Alechin, 1927
pozycja po 15 pos.
Analiza wskaźników:
- Na szachownicy jest równy materiał.
- Brak jest niebezpiecznych gróźb.
- Pozycje królów są bezpieczne.
- Dwie otwarte linie są pod wzajemną kontrolą przeciwników.
- Piony są ustawione symetrycznie, co zapewnia równy podział silnych punktów: dla białych: d4 i c5, dla czarnych d5 i c4.
- Sytuacja w centrum jest wyrównana.
- Ciężkie figury są ustawione symetrycznie. U białych aktywniejsze są skoczki, u czarnych gońce.
Podsumowanie oceny. Pozycja jest równa. Wobec tego przy dokładnej grze obu stron, prawdopodobnym wynikiem jest remis. Próby wzmocnienia pozycji są związane z zajęciem punktów kluczowych c5 i c4. Czarne są już gotowe do manewrów Sd7-e5-c4 lub Sd7-b6-c4, ale białe powinny zawsze mieć możliwości neutralizacji (Sd4-b3-a5)
Fischer – Larsen, 1970
pozycja po 11 pos.
Analiza wskaźników:
- Na szachownicy jest równy materiał.
- Brak jest niebezpiecznych gróźb.
- Pozycje królów są narazie bezpieczne, ale po przeciwnych roszadach, każdy z nich powinien się spodziewać figurowo-pionowego szturmu.
- Białe mają nacisk po półotwartej linii „d”, czarne, po linii „c”.
- Czarne mają słabego pionka d6 jako przeciwwagę powinny one szykować wtargnięcie na słaby punkt c4.
- Białe mają trochę więcej przestrzeni i są nieco aktywniejsze w centrum.
- Figury przeciwników są ustawione równie dobrze. Czarne muszą jeszcze rozwinąć gońca c8.
Podsumowanie oceny. Powstała pozycja równowagi dynamicznej. Pewna przewaga przestrzeni pozwala białym wybrać aktywny plan gry. Ten plan, zgodnie z oceną pozycji, powinien skupić się na grze w centrum i na skrzydle królewskim.
